Onderzoekers leggen de resultaten van hun werk vast in wetenschappelijke artikelen. De bedoeling van zo’n artikel is om wetenschappelijke resultaten bekend te maken aan andere onderzoekers en om deze resultaten te claimen als nieuwe inzichten behaald door de desbetreffende onderzoeker. Zo’n claim wordt meestal pas erkend door andere onderzoekers als het artikel is verschenen in een zogenoemd ‘peer-reviewed’ tijdschrift.

Wat is peer review?

Peer review is een vorm van kwaliteitsbeoordeling en -controle, het al dan niet geven van een stempel van goedkeuring. 

Het Engelse woord ‘peer’ (‘gelijke’) kan in dit verband het beste vertaald worden door ‘medeonderzoeker’. Een peer review is dus een toetsing door een vakgenoot. Peer reviewers beoordelen of een artikel aan bepaalde eisen voldoet, zoals originaliteit, toegankelijkheid en een solide onderbouwing van de resultaten. Alle wetenschappelijke tijdschriften werken met een dergelijk systeem om de kwaliteit van in dat tijdschrift opgenomen artikelen te waarborgen.

Als je ziet dat een artikel 'peer-reviewed' is kun je uitgaan van de betrouwbaarheid en de kwaliteit van de informatie. In veel bibliografische bestanden kun je bij je zoekactie aangeven dat je alleen 'peer-reviewed' artikelen wilt zien.

Er is veel kritiek op het peer review systeem (-; aan de andere kant: het is wellicht het  beste slechte systeem).

De kritiek richt zich op:

• Traagheid: het systeem kan de snelheid van publiceren vele maanden tot meer dan een jaar vertragen.
• Belangen(verstrengeling): soms wordt de onafhankelijkheid van reviewers betwijfeld. In kleine vakgebieden of specialismen is vaak toch makkelijk te achterhalen wie de auteur is en kan men de publicatie van anderen belemmeren of eigenbelang dienen door te eisen dat de auteur naar bepaalde 'cruciale artikelen' (van reviewer) moet verwijzen.
• Het systeem kost sommige veelgevraagde reviewers veel (onbezoldigde) tijd.
• Sterk vernieuwend, experimenteel onderzoek en bijbehorende publicaties hebben minder publicatiekans omdat het afwijkt van de norm en dus eerder door reviewers niet publicabel zal worden genoemd.
• De zeer hoge eisen die soms aan het Engels worden gesteld worden werpen een drempel op voor non-native speakers en verhinderen internationale publicatie over wellicht zeer goed onderzoek.
• Aangeven van het belang voor de wetenschap is arbitrair.

Er zijn sites waar wetenschappers hun ervaringen met de peer review van tijdschriften delen; het Nederlandse initiatief SciRev is er een van.

Sommige tijdschriften, zoals PLOS One (Public Library of Science One) experimenteren met nieuwe vormen van peer review. Hierbij geven reviewers alleen aan of het stuk qua methode voldoende is. De beoordeling van het wetenschappelijk belang gebeurt bij dit tijdschrift achteraf, door de lezers. Door deze methode worden veel meer artikelen veel sneller gepubliceerd.

Een onderzoeker (of onderzoeksgroep) stuurt zijn of haar artikel naar de redactie van een, bij het onderwerp van het artikel passend, wetenschappelijk tijdschrift. Een redacteur zal vervolgens het artikel oppervlakkig doorlezen en daarbij een inschatting maken of het voldoende kwaliteit heeft, nieuwe inzichten bevat en goed geschreven is.

Als de redacteur besluit het artikel in behandeling te nemen, moeten er twee of meer peer reviewers gezocht worden. Dit kunnen auteurs zijn van eerder in dat tijdschrift verschenen artikelen of andere onderzoekers die naam gemaakt hebben op een bepaald onderzoeksgebied. De geselecteerde reviewers krijgen een brief of email met de vraag of ze binnen een bepaalde tijd het artikel willen beoordelen, waarbij ze alleen de titel, auteurs en soms de samenvatting van het artikel te zien krijgen. De redacteur zal altijd op zoek gaan naar collega-onderzoekers met veel kennis van zaken over het onderwerp, maar streeft ook naar diversiteit. In het algemeen gaan onderzoekers graag in op een review verzoek, mede omdat het hun eigen status op het betreffende onderzoeksgebied bevestigt.

Uiteindelijk zullen er twee (of meer) beoordelingen liggen, die anoniem doorgestuurd worden naar de auteur(s) van het artikel. De redacteur neemt op basis van deze beoordelingen de beslissing het artikel af te wijzen, het in meer of mindere mate te laten herzien of het zonder meer te accepteren. In de meeste gevallen moeten auteurs hun artikel deels herschrijven.

De herziene versie wordt opnieuw ingediend, vergezeld van een reactie op het commentaar van de reviewers. De redacteur zal vervolgens het commentaar, het antwoord van de auteur(s) en het herziene artikel opnieuw beoordelen. Het artikel kan dan alsnog geaccepteerd worden. Vaker zal de redacteur het artikel terugsturen naar de reviewers en hen opnieuw om commentaar vragen. Zo kan een artikel een aantal malen herzien worden, voordat het uiteindelijk geaccepteerd of afgewezen wordt.

Inmiddels zijn er initiatieven voor andere peer reviewsystemen. zoals:

• post-publication peer review: peer review door middel van blog en twitter posts.
• open peer review, een volledig transparante en op samenwerking gebaseerde vorm van het traditionele, dubbelblinde peer review. In de humaniora werkt Shakespeare Quarterly op deze manier.
• alternative metrics, of altmetrics, waarin een individueel in plaats van een heel tijdschrift wordt geevalueerd. Deze vorm van peer review komt met name in de beta- en medische wetenschap voor.